جت لگ یا همان پرواززدگی عارضه‌ای است که در اثر آن فردی که با هواپیما مسیر طولانی سفر می‌کند به خاطر اختلاف‌زمان مبدأ و مقصد دچار اختلال در الگوی خواب می‌شود و به‌اصطلاح شب و روزش‌اش به هم می‌ریزد.
آیا شما تابه‌حال دچار عارضه جت لگ یا پرواززدگی شده‌اید؟ برخلاف باورهای پیشین واقعاً نوشیدن قهوه یا کافئین درمجموع می‌تواند از پرواززدگی و عوارض آن پیشگیری کند؟ در این یادداشت به این عارضه و تأثیرات قهوه بر روی جت لگ می‌پردازیم.
عارضه جت لگ معمولاً چند روز طول می‌کشد و فرد به خاطر نخوابیدن در شب در تمام طول روز هم احساس خستگی می‌کند. نتایج این بدخواب شدن با سرگیجه و کسلی و خستگی همراه است و درنهایت باعث سردرد می‌شود. تا زمانی که ساعت بدن فرد با ساعت مقصد تنظیم و هماهنگ شود این اختلال ادامه دارد. اگرچه تا این اواخر یکی از پیشنهاد‌ها برای مقابله با عارضه پرواززدگی عدم مصرف کافئین و نوشیدنی‌های کافئین دار به‌خصوص قهوه بود اما نتایج برخی پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که برای پیشگیری از جت لگ مصرف قهوه چاره‌ساز است. نتایج این تحقیق، که در روزنامه تلگراف لندن نیز چاپ‌شده است را باهم می‌خوانیم.
نوشیدن قهوه از عوارض جت لگ پیشگیری می‌کند؟
به عقیده محققان نوشیدن قهوه در ساعات عصر می‌تواند ساعت بدن را به عقب برگرداند و در صورت مسافرت در مسیری از شرق به غرب احتمال جت لگ و پرواززدگی و اختلال در خواب را تا حد زیادی کاهش دهد.
جالب است بدانید، پرواززدگی معمولاً در سفر از غرب به شرق بیشتر صورت می‌گیرد.
اگرچه اغلب افراد از بی‌خوابی بعد از نوشیدن قهوه یا سایر نوشیدنی‌های کافئین دار شکایت می‌کنند
اما به نظر می‌رسد کافئین موجود در قهوه لزوماً باعث بی‌خوابی نمی‌شود بلکه قهوه در این حالت به‌نوعی ساعت زیستی بدن را فریب می‌دهد.
وقتی شما در مواقع جت لگ قهوه می‌نوشید به بدن این احساس را می‌دهید که یک ساعت زودتر صبح شده است
و به‌این‌ترتیب عملکردهای بدن که باید در زمان شب از کار بیفتد یا کمتر شود دوباره به کار می‌افتد.
عوارض پرواززدگی
ابتلا به پرواززدگی در اثر سفر، می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌هایی مثل آلزایمر، دیابت نوع 2، اختلالات عصبی، بیماری‌های قلبی و سرطان‌های مختلف را بالا می‌برد.
به همین دلیل استفاده درست از کافئین می‌تواند عوارض پرواززدگی را به‌خصوص برای افرادی با شیفت کاری نامنظم و کسانی که از شرق به غرب بسیار سفر می‌کنند، را کاهش دهد.
هرچند همان‌طور که گفتیم در سفر از غرب به شرق کافئین می‌تواند اوضاع را بدتر کند.
برای پیشگیری از عوارض جت لگ یا پرواززدگی در کدام مسیرها قهوه بنوشیم؟
مسافرانی که از شمال به جنوب یا برعکس سفر می‌کنند معمولاً دچار جت لگ یا پرواززدگی نمی‌شوند اما زمانی که شما از شرق به غرب می‌روید (مثلاً پرواز مستقیم لندن به نیویورک) نوشیدن یک فنجان قهوه احتمال جت لگ شدن را کاهش می‌دهد. این در حالی است که برای مسافرانی که از غرب به شرق می‌روند نوشیدن کافئین می‌تواند اوضاع جت لگ شدن را بدتر کند و بهتر است قهوه ننوشند.
به عقیده دکتر جان اُنیل، تأثیر قهوه و کافئین بر اختلال درروند خواب‌وبیداری البته مدت‌هاست اثبات‌شده است اما تأثیر کافئین بر ساعت زیستی بدن هنوز ثابت نشده است.
این یافته‌ها می‌توانند برای افرادی که در حالت کلی هم دچار اختلال خواب هستند یا ساعت زیست بدن آن‌ها در حالت نرمال هم به‌درستی کار نمی‌کند در هنگام پرواززدگی مفید واقع شود. به‌این‌ترتیب با درک تأثیر قهوه بر روی ساعت زیستی بدن یک بینش کلی در مورد سطح سلول‌های فردی پیدا می‌کنیم و بهتر متوجه شویم که ساعت زیستی بدن را چطور می‌توانیم برای عملکرد بهتر یا بدتر تحت تأثیر قرار داد.
کافئین در پرواززدگی
از سوی دیگر محققان به این نتیجه رسیده‌اند که کافئین با تأخیر در سطح افزایش هورمون ملاتونین یا همان هورمون خواب که توسط بدن آزاد می‌شود،
مستقیماً بر ساعت زیستی بدن و پرواززدگی تأثیر می‌گذارد و سبب ایجاد حس خواب‌آلودگی در بدن می‌شود.
برای کشف تأثیر کافئین، دانشمندان آمریکایی مطالعه روی 5 فرد را شروع کردند تا ببینند چه موقع ترشح ملاتونین در بدن آغاز می‌شود.
در این مطالعه هر فرد به مدت 49 روز در یک محیط قرنطینه زندگی می‌کرد،
بدون این‌که ساعت و یا هیچ‌گونه آگاهی از نور خارجی و اطلاع از شب و روز داشته باشد.
در این مرحله، سه ساعت قبل از رفتن به رختخواب به برخی از آن‌ها یک فنجان اسپرسو دوبل
و به عده‌ای دیگر دارونما داده شد و در معرض نور کم یا ملایم قرار گرفتند تا ببینند ملاتونین چه زمانی ترشح می‌شود
(نور کمرنگ به‌عنوان کنترل عمل می‌کرد چون باعث تعویق ساعت بیولوژیک انسان هم می‌شود.)
در افرادی که به آن‌ها کافئین داده شده بود میزان ترشح ملاتونین به‌طور متوسط حدود 40 دقیقه زودتر از آن‌هایی که دارونما گرفته بودند ترشح شد.
در این افراد ترشح ملاتونین40 دقیقه تا یک ساعت به تأخیر افتاد و از بروز پرواززدگی جلوگیری می کند.
برای درک مکانیسم‌های اساسی در این پروسه، محققان آزمایشگاه MRC، کافئین را به سلول‌های انسانی موجود در آزمایشگاه اضافه کردند
و دریافتند که باعث ایجاد تأخیر در ساعت شبانه‌روزی آن‌ها هم می‌شود.
آن‌ها در این تحقیق متوجه شدند که کافئین دربرگیرنده آدنوزین است که در تمام سلول‌ها یافت می‌شود
و با کاهش سطح این پروتئین در سطح سلول، تأخیری را که به‌طورمعمول کافئین ایجاد می‌کند به حداقل می‌رساند.
ساعت بیولوژیک بدن در تک‌تک سلول‌های بدن عمل می‌کند، ژن‌های مختلف را در ساعات مختلف روز روشن و خاموش می‌کند
و به ما این امکان را می‌دهد تا با چرخه خارجی شب و روز خودمان را وقف دهیم و سازگار کنیم.