بسیاری از افراد بر این عقیده اند که قهوه و کافئین و نوشیدنی هایی همچون چای مانعی برای آهن در بدن انسان هستند. تحقیقات نیز نشان می دهد که پلی فنول های موجود در قهوه و چای یکی از مهار کننده های جذب آهن در بدن انسان هستند و از جمله آنها نیز می توان به اسید کلروژنیک اشاره کرد که در قهوه، کاکائو و برخی گیاهان دارارویی یافت می شود.
استفاده از غذاها و نوشیدنی های حاوی کافئین این روها به یکی از بخش های جدایی ناپذیر رژیم های غذایی تبدیل شده اند و به عنوان یکی از جذاب ترین گزینه ها شناخته می شوند. کافئین یک محرک طبیعی است؛ با این حال برخی معتقدند که این ماده در جذب برخی مواد مغذی برای بدن همچون آهن، اختلال ایجاد می کند.
برخی مطالعات بر روی فعل و انفعالات شیمیایی بدن این مقوله را اثبات کرده اند که قهوه و نوشیدنی های کافئین دارد می توانند حذب آهن در بدن انسان را کاهش دهد. به طوری که نوشیدن یک فنجان قهوه به همراه همبرگر، جذب آهن را تا 39 درصد کاهش می دهد. نوشیدن چای، یکی دیگر از مهارکننده های جذب آهن، با وعده غذایی مشابه جذب آهن را تا 64 درصد کاهش می دهد.
رابطه قهوه فوری و جذب آهن
در مطالعه دیگری نشان داده شد که نوشیدن یک فنجان قهوه فوری با وعده غذایی حاوی نان، جذب آهن را بین 60 تا 90 درصد کاهش می دهد. هر مقدار میزان غلظت قهوه یا چای بالاتر باشد، جذب آهن نیز به همان میزان کاهش می یابد. با این حال، به نظر نمی رسد کافئین تنها ماده ای باشد که در جذب آهن اختلال ایجاد می کند چرا که در تحقیقات دیگری اثبات شد که کافئین به تنهایی تنها با 6 درصد از آهن موجود در یک وعده غذایی پیوند ایجاد می کند و تأثیر جدی در اختلال جذب آهن در بدن ندارد و عوامل دیگری نیز دخیل هستند.
افزون بر این، مصرف منظم قهوه ممکن است بر سطوح ذخایر آهن بدن نیز تاثیرگذار باشد. نتایج یک مطالعه با حضور شرکت کنندگانی مسن نشان داد که مصرف روزانه قهوه با یک درصد فرتین کمتر مرتبط بوده است. فرتین پروتئینی است که سطوح ذخایر آهن را نشان می دهد. با این وجود، باید به این نکته توجه داشته باشید که اثرات قهوه و کافئین بر جذب آهن به زمان مصرف نیز بستگی دارد. به عنوان مثال، نوشیدن قهوه یک ساعت پیش از یک وعده غذایی اثری بر جذب آهن ندارد.
تأثیر نوع وعده غذایی بر جذب آهن
جذب آهن در بدن روندی پیچیده دارد و تحت تأثیر عوامل متعددی است. نوع غذای مصرفی در مقایسه با نوشیدن قهوه یا نوشیدنی های کافئین دار تأثیر بیشتری بر جذب آهن در بدن دارد. برخی از این مواد غذایی جذب آهن را بهبود می بخشند، در حالی که برخی دیگر آن را کاهش می دهند.
آهن به دو شکل در مواد غذایی یافت می شود که شامل آهن هِم (Heme) و آهن غیر هِم (Non-Heme) می شوند.
آهن غیر هِم که بیشتر در مواد غذایی گیاهی یافت می شود، نسبتا ناپایدار است و تحت تاثیر عوامل غذایی بسیاری قرار می گیرد. تنها 2 تا 20 درصد از آهن غیر هِم جذب می شود. در مقابل، آهن هِم که بیشتر در بافت های حیوانی (گوشت قرمز، گوشت ماکیان و غذای دریایی) یافت می شود، از درصد جذب آهن بالاتر بین 15 تا 35 درصد برخوردار است. بر همین اساس است که آهن هِم دست نخورده جذب می شود و تحت تاثیر عوامل غذایی دیگر قرار نمی گیرد.
از این رو، قهوه و نوشیدنی های کافئین‌دار بیشتر احتمال دارد جذب آهن غیر هِم از مواد غذایی گیاهی را کاهش دهند، اما اثر اندکی بر آهن هِم با منشا مواد غذایی حیوانی دارند. افزون بر این، پروتئین حیوانی، ویتامین C و مس در وعده های غذایی می توانند جذب آهن غیر هِم را بهبود ببخشد و اثرات منفی قهوه و نوشیدنی های کافئین‌دار بر جذب آهن را کاهش دهند. در نتیجه، انتخاب های غذایی شما و نوع آهن مصرفی بر اثر مصرف قهوه و نوشیدنی های کافئین‌دار در جذب آهن تاثیرگذار هستند.
برای جذب آهن در بدن انسان آیا باید مصرف قهوه و کافئین را کاهش دهید؟
چندین مطالعه نشان داده اند که قهوه و کافئین با کمبود آهن در افراد سالم مرتبط نیستند و هیچ خطر کمبود آهن را ایجاد نمی کنند. افراد بسیاری از غذای مصرفی خود به میزان کافی آهن دریافت می کنند. دریافت منظم ویتامین C و آهن هِم از منابعی مانند گوشت قرمز، گوشت ماکیان و غذای دریایی می تواند از مهار جذب آهن در بدن انسان به واسطه مصرف قهوه و چای پیشگیری کند.
اما زمانی که موضوع مصرف پلی فنول ها در سطوح بسیار بالا مطرح باشد، شرایط این گونه نخواهد بود. گروه های در معرض خطر زنان در سنین باروری، نوزادان و کودکان، افرادی با یک رژیم غذایی ضعیف و محدود، مانند گیاهخواران، و افرادی مبتلا به برخی بیماری ها، مانند بیماری التهابی روده را شامل می شوند. ممکن است نیازی نباشد این افراد به طور کامل مصرف قهوه و کافئین را قطع کنند. در عوض، به افراد در معرض خطر توصیه می شود این نکات مفید را مد نظر قرار دهند.
چای و قهوه را در فواصل بین وعده های غذایی بنوشند.
حداقل یک ساعت پس از مصرف وعده غذایی چای یا قهوه بنوشند.
مصرف آهن هِم از منابعی مانند گوشت قرمز، گوشت ماکیان یا غذای دریایی را افزایش دهند.
دریافت ویتامین C را در زمان وعده های غذایی افزایش دهند.
مواد غذایی غنی شده با آهن مصرف کنند.
مواد غذایی با محتوای بالای کلسیم، و فیبر مانند غلات کامل را جدا از مواد غذایی سرشار از آهن مصرف کنند.
نوشیدنی های کافئین‌دار، مانند قهوه و چای، نشان داده اند که می توانند جذب آهن را کاهش دهند. با این وجود، به نظر می رسد محتوای پلی فنول ها و نه خود کافئین در این زمینه تاثیرگذار است. غذاها و نوشیدنی های کافئین‌دار با کمبود آهن در افراد سالم مرتبط نیستند، زیرا جذب آهن تحت تاثیر عوامل غذایی بسیاری قرار می گیرد.
با این وجود، افرادی که در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند با پرهیز از مصرف قهوه و چای در زمان وعده های غذایی و انتظار حداقل یک ساعته پس از وعده غذایی برای نوشیدن چای یا قهوه، احتمال خطر را کاهش می دهند.